Ύφανση και πάθος...
Μια βραδιά αφιερωμένη στο έργο του Φ. Γκ. Λόρκα
«Στα νήματα του Φεγγαριού»
«Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ένας από τους λίγους αυθεντικούς ποιητές του εικοστού αιώνα, όχι μόνο της Ισπανίας, αλλά και όλου του γνωστού κόσμου, δεν μπορούσε να μην πιαστεί στα νήματα του φεγγαριού.
Πατώντας στη γη για να προσλαμβάνει τις οσμές και τις δονήσεις της, μετρούσε ταυτόχρονα τη θανατερή γοητεία του φεγγαριού· την αναπότρεπτη κυριαρχία του στις μοίρες των ανθρώπων.
Είμ' ένα κύκνος στρογγυλός μες το ποτάμι,
Είμ' ένα μάτι στα ψηλά καμπαναριά,
Και μες στις φυλλωσιές φαντάζω
Ψεύτικο φως της χαραυγής.
Κανείς δε μου γλυτώνει εμένα!
Λέει το φεγγάρι, όπως ο Λόρκα θέλει, στον «Ματωμένο Γάμο» του. Φυσικά, ούτε κι ο ίδιος γλίτωσε, παρόλο που ήξερε να χειρίζεται νήματα, τουλάχιστον, τα νήματα του κουκλοθέατρου, όπου παρουσίαζε πότε δικά του έργα και πότε άλλων. Και ασφαλώς το φεγγάρι θα ευθύνεται , που σε κάποια κινηματογραφημένα επίκαιρα της εποχής, βλέπουμε τον Φρεδερίκο να ίπτανται μερικούς πόντους πάνω από το έδαφος, λες και κάποιος τον ελευθέρωνε από την βαρύτητα, λες και κάποιος τον τραβούσε προς τον ουρανό. Φορούσε τη φόρμα της ΜΠΑΡΡΑΚΑ, της φοιτητικής θεατρικής ομάδας, που ο ίδιος είχε ιδρύσει για να παρουσιάζει ανά την Ισπανία έργα του κλασσικού ισπανικού δραματολογίου.
Τα δικά του θεατρικά έργα, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι σηματοδοτούν το σύγχρονο δραματολόγιο της χώρας του, λόγω της θεματικής τους· κυρίως, όμως, λόγω της δομής τους: Ως τότε, το θεατρικό έργο γραφόταν είτε σε στίχο αμιγώς σε πρόζα ή με την παρεμβολή κάποιων τραγουδιών, που έμοιαζαν διακοσμητικά στοιχεία χωρίς καμιά διαδραστική σημασία. Και ακριβώς αυτή είναι η βασική καινοτομία που ο Λόρκα φέρνει με το θέατρό του, καινοτομία που κορυφώνεται στο «Ματωμένο Γάμο»: ανάμεσα στην πρόζα παρεμβάλλονται ποιητικά μέρη, τα οποία είτε προχωρούν τη δράση είτε προετοιμάζουν για την επόμενη σκηνή, εντείνοντας το μυστήριο με την ελλειπτικότητα του ποιητικού λόγου και δικαιώνοντας το πάθος με υψηλά επίπεδα ποίησης:
Τα δικά του θεατρικά έργα, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι σηματοδοτούν το σύγχρονο δραματολόγιο της χώρας του, λόγω της θεματικής τους· κυρίως, όμως, λόγω της δομής τους: Ως τότε, το θεατρικό έργο γραφόταν είτε σε στίχο αμιγώς σε πρόζα ή με την παρεμβολή κάποιων τραγουδιών, που έμοιαζαν διακοσμητικά στοιχεία χωρίς καμιά διαδραστική σημασία. Και ακριβώς αυτή είναι η βασική καινοτομία που ο Λόρκα φέρνει με το θέατρό του, καινοτομία που κορυφώνεται στο «Ματωμένο Γάμο»: ανάμεσα στην πρόζα παρεμβάλλονται ποιητικά μέρη, τα οποία είτε προχωρούν τη δράση είτε προετοιμάζουν για την επόμενη σκηνή, εντείνοντας το μυστήριο με την ελλειπτικότητα του ποιητικού λόγου και δικαιώνοντας το πάθος με υψηλά επίπεδα ποίησης:
Το ξέρω, Έπρεπε να σ' αφήσω
Αν είχα νου για να σκεφτώ.
Μα από κοντά σου δε μπορώ
Να φύγω πια. Κι εσύ, το ίδιο.
Δοκίμασε. Καν' ένα βήμα.
Καρφιά του φεγγαριού καρφώσαν
Τη μέση μου με τους γοφούς σου.
Η πρώτη αναφορά στον Λόρκα, είχε γίνει το 1933, στο περιοδικό «Κύκλος». Εκεί, ο Καζαντζάκης παρουσίαζε μια ομάδα σύγχρονων ισπανών ποιητών, που το έργο τους το είχε γνωρίσει με το Ταξίδι του στην Ισπανία. Μεταφράζοντας το ποίημα Romance de la luna luna, το πρώτο της συλλογής Ρομανθέρο Χιτάνο, λέει:
Μπήκε η σελήνη στο σιδεράδικο.
Το παιδί την κοιτάζει την κοιτάζει.
Το παιδί όλο και την κοιτάζει.
Στον συγκεκριμένο αγέρα
Σαλεύει η σελήνη τα μπράτσα της
Και δείχνει, ακόλαστη κι αγνή,
Τα στήθη της από σκληρό καλάι.
Οι μεταφράσεις, λοιπόν, του Καζαντζάκη είναι οι πρώτες που έγιναν στα ελληνικά ζώντος του Λόρκα. Η δολοφονία του το 1936, αποτέλεσμα πολλών συγκυριών -όπως μόλις είδαμε και στην ταινία- κυρίως, όμως, της επίδειξης ισχύος -της κτηνώδους ισχύος- μεταξύ των φαλαγγιτών, πέραν του ότι ανέκοψε τη ζωή και τον βίο ενός προικισμένου και πολυγραφότατου ποιητή, αν τη δούμε ως απόλυτο γεγονός και, όπως ο ίδιος είχε πει σ' ένα γράμμα του, σχολιάζοντας έναν άλλο θάνατο, αν τη δούμε, λοιπόν «με ολική απουσία χριστιανικών αισθημάτων», -και, φυσικά, χωρίς να δικαιώνουμε δράστες και αυτουργούς- περιέβαλλε τον Λόρκα με μιαν ανεξίτηλη άλω και τόσο φωτεινή, που επισκίασε εξίσου σημαντικούς ποιητές της γενιάς του, όπως ο Ραφαέλ Αλμπέρτι ή ο Λουίς Θερνούδα.
Η άλως, όμως, δεν είναι μόνο του αγίου ή του μάρτυρα είναι και του φεγγαριού. Το ισπανικό λαϊκό δίστιχο που είχε συγκλονίσει τον Λόρκα και του είχε εμπνεύσει την περίφημη διάλεξή του για το κάντε χόντο, έχει ως εξής:
Η άλως, όμως, δεν είναι μόνο του αγίου ή του μάρτυρα είναι και του φεγγαριού. Το ισπανικό λαϊκό δίστιχο που είχε συγκλονίσει τον Λόρκα και του είχε εμπνεύσει την περίφημη διάλεξή του για το κάντε χόντο, έχει ως εξής:
Cerco tiene la luna;
mi amor ha muerto.
Δηλαδή,
Το φεγγάρι έχει αλώνι·
Πέθαν' η αγάπη μου».
Από την ομιλία της Αγαθής Δημητρούκα
